De kern van het woord ‘rouwen’ is letterlijk ‘ou’. Vrij vertaald; ‘au’! Dat omschrijft exact voor mij wat rouwen is. Kort en krachtig. Hoewel rouwen bij lange na niet kort en krachtig is! Je kunt rouwen tevens interpreteren als het meervoud van ‘rauw’. Rouwen wordt wel vaker aangeduid als ‘rauw’. Want dat is het ook.
Rouwen is een aaneenschakeling van contradicties. Ik ga van voor, naar achter, van links naar rechts. En net als ik denk dat ik het begrijp of dat het oké is, komt er weer een scherpe bocht naar rechts. Overzicht? Hmm…is er niet. Mijn ervaring is dat het komt zoals het komt. Je leest vaak over bepaalde fases waar je doorheen gaat tijdens een rouwproces. En fases zijn er zeker, maar niet als de eenduidige stappen die ik overal lees. Rouw laat zich niet leiden of voorspellen! Rouwen verloopt grillig en volgt de lijn van mijn eigen ontwikkeling en groei. Want net als ik een nieuwe fase van mijn leven in sla, doet de rouw dit ook.
Rouwen is verwarrend
Dat kan verdomde verwarrend zijn. En toch is het ergens heel erg logisch dat rouw anders binnenkomt of een andere betekenis krijgt wanneer ik ontwikkel en/ of groei. Dan krijgt rouw ook een andere invalshoek en dat betekent dat er ineens dingen bovenkomen die eerder wellicht nog helemaal niet relevant waren of onderbelicht waren. Een soort van blinde vlek die zich nu ineens openbaart. Zo nader ik zo zoetjes aan de leeftijd van mijn moeder dat zij stierf. Dat roept zeker wat op! Ook toen ik zelf moeder werd rakelde dit van alles op. Dit is overigens een ding die op een zijweg ook weer meegroeit met mijn rouw. En zo zie je hoe ontzettend ingewikkeld rouwen kan zijn. Want gaandeweg ontstaan er meerdere van dergelijke zijweggetjes. Soms komen ze samen, soms blijven ze hun eigen koers varen. Dat zorgt er soms voor dat ik van gekheid niet meer weet wat ik voel.
Hoe gaat het met je?
Wat mij enorm heeft geholpen (en nog steeds helpt), is mijn gevoel er te laten zijn, zonder er al teveel een analyse op los te gooien of te bepalen in welke fase van rouw ik me bevind. Dat is wat ik vrij in het begin heel veel deed. Want als ik mijn verdriet en de pijn maar begreep en wist waar het vandaan kwam, dan hoefde ik die snerpende pijn niet optimaal te voelen. Ik kon het even parkeren, want het was te intens om toe te laten en te behappen. Wat ik ook veelvuldig deed, was mezelf beter voor doen dan ik me werkelijk voelde. Als mensen mij vroegen hoe het met mij ging, dan zei ik altijd dat het naar omstandigheden goed ging en dat ik mijn best deed om uit het negatieve iets positiefs te halen. Ik probeerde uit alle macht een of andere wijze les te putten uit alle ellende waar ik toen doorheen ging. Want dan had mijn ellende ook nut. Daarnaast hadden mensen bewondering voor deze manier. Dat gaf me een enorme boost en tegelijk ook een drijfveer om overeind te blijven staan. Het voelde goed als mensen bewondering hadden voor mij. Eigenlijk was dit voor mij een manier van overleven. Samen met het analyseren van mijn gevoel, was dit een prima mechanisme om maar niet door de werkelijke pijn en verdriet te gaan. Voor dat moment was dat ook prima. Uiteindelijk heeft die houding me er doorheen gesleept. Al zag ik dat op dat moment echt niet zo. Voor de lange termijn zou het echter van destructieve invloed zijn geweest. Uiteindelijk dus wel belangrijk om daar doorheen te prikken en een manier te vinden die meer constructief was.
Gedicht: Hoe gaat het met je?
Als jij niet echt wilt weten
hoe het met mij gaat.
Als jij niet echt wilt weten
hoe het ervoor staat.
Als jij niet echt wilt weten
hoe ik mij nu voel.
Als jij niet echt wilt weten
wat ik nu bedoel.
Als jij niet echt wilt weten
hoe het is met mijn verdriet.
Als jij dit alles niet wilt weten …
vraag het mij dan ook niet!
Als jij niet wilt weten,
wat ik nu ervaar…
Als jij dit allemaal niet wilt weten…
Waarom vraag je er dan naar?
Ik draag een litteken voor de rest van mijn leven
Als ik er voor kies om elke keer mijn gevoel er te laten zijn, zonder dit al teveel uit te pluizen, dan gaat het met meer beleid. Voor mij is het nu ook goed als ik niet exact weet waarom ik nou ineens overvallen word door verdriet of onmacht of boosheid of pijn. Het is gewoon oké. Soms vallen dingen dan later op zijn plek. Soms ook niet. Ik houd me eraan vast dat mijn gevoel goed is. Mijn gevoel is legitiem en nooit verkeerd. In welke hoedanigheid dan ook. Ik kan nu ook rustig toegeven als het even niet zo lekker gaat. Ik heb niet meer de bevestiging van anderen nodig om een boost te kunnen voelen om door te kunnen. Het is oké om een off-day te hebben, het is oké om zo nu en dan nog steeds verdriet te hebben van het verlies. Ook al verloor ik mijn moeder bijna dertien jaar geleden! Ik draag een litteken voor de rest van mijn leven. Ze overleed toen ik zesentwintig jaar was. Dat betekent dat ze zesentwintig jaar in mijn leven was. Als ik 52 jaar ben, dan is ze net zo lang uit mijn leven, als dat ze in mijn leven was. Nou ja, in levende lijve dan. Zesentwintig jaar slijt niet in een paar jaar.
Ik voel wat ik voel, de ene keer kan ik dat gevoel herleiden, de andere keer is dat lastiger. Hoe gek het ook klinkt, vaak ben ik er ook dankbaar voor dat ik even overweldigd word door verdriet. Daar kan ik namelijk niet altijd bij en dat doet eer aan wat er was tussen mij en mijn moeder. Dat is op een gekke manier fijn om te voelen.
Rouwen staat bol van de contradicties
Ik kan me na al die tijd, nog steeds verdoofd voelen. Dat verdoofde gevoel zorgt er, in combinatie met een zekere berusting voor, dat ik mijn leven kan leven en niet continu verteerd wordt door verdriet. En de momenten dat ik zo overvallen word, die heb ik nodig voor mezelf om in te zien dat ik gevoel heb. Ik heb dit nodig om me verbonden te blijven voelen met mijn moeder, maar ook met het hier en nu en ook om een goede mama voor mijn eigen meiden te zijn. Dit zijn dan de zogenaamde elementen die het verlies na verloop van tijd zachter maken. Hier wordt mee bedoeld dat de scherpe randjes er na verloop van tijd af gaan. Maar diezelfde verzachtende elementen, kunnen het gemis ook weer intens doen opleven. Rouwen staat bol van de contradicties en dat is het lastige ervan.
Het gemis wordt alleen maar groter
Ook voor de omgeving. Want voor hen is het moeilijk zich te realiseren wat zo’n ingewikkeld proces inhoudt of betekent. Als je nog nooit een dierbare bent verloren, is het moeilijk voor te stellen wat dit daadwerkelijk betekent en wat het met iemand doet. Hun leven ging verder en zij zullen af en toe nog eens terug denken aan wat er toen is gebeurd, terwijl het ondertussen vergroeid is in- en met mijn leven en het er al-tijd is. Zoals ik eerder al schreef, naarmate de jaren verstrijken, hoe meer het gemis aanwezig is. Het is niet over na een paar maanden of een jaar. Er is geen plek waar ik het kan parkeren. En verwerken? Hoe kun je zoiets ingrijpend verwerken? Ik als achterblijver moet het doen met de brokstukken en de herinneringen die het gemis telkens weer actueel houden. Want dat is wat rouwen is- en blijft: actueel.
Gedicht: Het komt nu wel binnen
Het komt nu wel binnen,
je bent er echt niet meer!
Wat moet ik nu beginnen…
Het doet me nog zo’n zeer
Een plek heb ik nog niet gevonden,
dus ik zoek nog even door…
Ik kan nog niet afronden
dat ik jou verloor
De vijf fases van rouwen
In de boekjes staat dat er vijf fases van rouw zijn. Te beginnen met fase één die in het teken staat van paniek, geschokt en ongeloof. Gevolgd door fase twee, die staat voor ontkenning. Nou, ik kan je vertellen dat ik aftrapte met een ongekende woede. Dat is fase drie. Van woede ging ik over tot onmacht en verdriet, om vervolgens weer in woede te verzanden. Het is bij mij in ieder geval niet zo dat als ik alle fases van rouw heb doorlopen, ik dan klaar ben met rouwen. Het gaat kris- kras door elkaar. Ik kan het ook niet meer als fases zien. Het is gevoel. En mijn gevoel valt niet te kaderen of te faseren, dat komt bovendrijven op momenten dat er iets wordt aangeraakt of getriggerd. Ja, zelfs nog na bijna dertien jaar!
Het kan vandaag de dag nog steeds als een mokerslag binnenkomen dat mijn moeder er niet meer is. Ik kan nog steeds overvallen worden door paniek dat ze er niet meer is. Dan dringt het ineens door dat ze voorgoed weg is. Dat doet dan weer net zo’n pijn als de dag dat ik te horen kreeg dat ze er niet meer was. Dat is heel maf. Alsof je die schok nooit meer te boven komt. Alsof die schok altijd actueel blijft. Waarschijnlijk is dat ook gewoon zo.
De betekenis van nooit meer
Met de tijd groeit het besef dat ik mijn moeder nooit meer zal zien. Nooit meer, wordt steeds minder abstract. Evenals de begrippen ‘voor altijd’ en ‘definitief’. Nooit meer en voor altijd liggen ineens heel dicht bij elkaar, terwijl ze op het eerste gezicht precies het tegenovergestelde betekenen. Het blijken pijnlijke termen die aan kunnen voelen als een dolk in mijn hart. Want ze verwoorden kort maar oh zo krachtig wat, iemand missen, omvat. Alles wat missen omvat, ligt verscholen in ‘nooit meer’ en ‘voor altijd’. Het roept onmacht op, want nooit meer en voor altijd zijn te groots om te bevatten. Het proces van rouwen zit vol contradicties. Zoals hiervoor al meerdere malen is gebleken.
Heb je het al een plekje gegeven?
Op een gekke manier groeit de rouw en het gemis met mij mee, maar dat ‘plekje’ waar iedereen het altijd over heeft? Die bestaat gewoon niet! Echt niet! Ik leef door, ik leef verder en ik glijd steeds andere levensfases in en in die levensfases komt het gemis telkens op andere wijze aan bod en soms lijkt het daardoor alsof ik telkens weer van voor af aan moet beginnen met rouwen. Nou ja, ‘lijkt’? Ik kan oprecht zeggen dat het rouwen soms weer van voor af aan begint. Telkens op een andere laag, telkens in een andere context. Al zijn het de herinneringen die het verlies uiteindelijk ook wat zachter maakt. Ook hier weer de eeuwige contradictie, herinneringen zijn soms ook buitengewoon pijnlijk en verdrietig en maken het gemis tastbaar.
Dood is taboe
Nou ben ik vrij open en kan ik goed vertellen over wat er in mij omgaat. Ik praat makkelijk over het verlies, wat het met me doet, wat het betekent en wat ik moeilijk vind. Ik merk in de praktijk dat er nog best een taboe ligt op praten over dood, verlies en alles wat daarbij komt kijken. Die eerste weken weet iedereen nog genoeg te zeggen. Daarna wordt het lastiger. Want wat zeg je na een paar maanden? Dat is voor heel veel mensen lastig. Begrijpelijk ook, want je wilt met jouw vraag geen verdriet oprakelen of iemand onnodig pijn doen. Als ik voor mezelf spreek, dan huil ik liever tranen die komen door een oprechte vraag van iemand, dan dat ik moet huilen omdat ik ontweken word. Niets zeggen is zo ontzettend kwetsend. Dat is vandaag de dag bij mij niet meer aan de orde. Maar ik heb de maanden na het overlijden van mijn moeder wel degelijk situaties meegemaakt dat bekenden rechtsomkeert maakten of deden of ze me niet zagen of gewoon de hete brei ontweken.
Mijn moeder stapte zelf uit het leven
In mijn geval had ik ook nog te maken met een dubbele taboe, want mijn moeder stapte zelf uit het leven. Geen gemakkelijke gespreksonderwerpen! Ik snap best dat we het op een verjaardag niet even over de zelfdoding van mijn moeder gaan hebben. Maar even dat ene schouderklopje of dat kleine knikje is dan écht voldoende. Het is zo waardevol om gezien te worden. Want die eerste periode na het overlijden van een dierbare, kost het een nabestaande ieder vezeltje in zijn lichaam, om er gewoon maar te zijn. Althans, als ik voor mezelf spreek. Dat is iets om je bewust van te zijn als je het lastig vindt iemand te benaderen die onlangs te maken had met een intens verlies.
Rouwen kun je niet verkeerd doen
Voor iedereen die worstelt met rouw, er is geen goed of fout. Het komt zoals het komt, ook al lopen gevoelens finaal door elkaar. Dit is jouw proces en jouw weg. Het is niet raar en het is niet gek. Het is ook echt niet raar als het rouwen lang duurt. Er staat geen tijd voor. Bij het overlijden van een dierbare, krijg je daar een contract voor onbepaalde duur bij voor het rouwen. Maak daar gebruik van, want je hebt het nodig.
Gedicht: De laatste keer dat ik je zag
De laatste keer dat ik je zag…
Zo afwezig,
of toch bewust?
Afstand in je ogen wanneer jij me kust
Een begroeting die voelt als afscheid
Het afscheid dat voelt als een begroeting
Jij wist het die dag allang…
Dit was onze laatste ontmoeting.
Ook ik wist het,
ik las het in al wat je deed.
Je had losgelaten,
vrij van al je leed.
Zo in jezelf,
zo met jezelf.
Je eigen weg..
zonder dat je deze kent
toch bewandel je de route alsof je weet waar je bent.
Er is geen achter,
geen voor en geen naast
Op je gemakje,
zeker geen haast.
Rust, ontspannen?
Misschien allebei?
Je hebt je erbij neergelegd?
Alles is gedaan…
en alles is gezegd.
Niet doorlopend kommer en kwel
Zo’n rouwproces klinkt intens hé? Dat is het ook. Voor mij is het inmiddels geen doorlopende bak ellende meer. Nog dagelijks komt mijn moeder wel voorbij, maar negen van de tien keer is dit niet zwaar, beladen of verdrietig. Ze hoort gewoon bij me. En ja, er komen nog altijd pijnlijke of verdrietige momenten voorbij. Zo vind ik het uiterst verdrietig dat mijn moeder mij nooit moeder zag worden en ze mijn meiden nooit ontmoet heeft. En natuurlijk zijn er nog lastige dagen zoals haar verjaardag, mijn verjaardag, Moederdag en haar sterfdag. Het is zoals het is en dat is nu goed. Ik kan er mee uit de voeten.
Op de hoogte blijven van nieuwe publicaties? Vergeet dan niet op de ‘Follow us’ button onder dit artikel!
Madonna zingt: it takes more strength to cry, admit defeat. Die zin is zó waar. En die fases van rouw: die lopen kriskras door elkaar, en niemand weet hoe lang die duren, en dat is voor niemand hetzelfde. Mooie blog!
Nou, inderdaad treffend! En precies zoals je zegt, rouwen is zoiets grilligs. Gewoon maar omarmen en het nemen zoals het komt.
Mooi blog, Judith! Ik zit nog steeds in fase 1, denk ik zo. Ik heb een stukje gevonden wat mij erg raakte en laat een andere manier zien hoe je ook naar rouw kunt kijken.
Rouw, heb ik geleerd, is eigenlijk gewoon liefde. Het is alle liefde die je wilt geven, maar niet kan. Al die ongebruikte liefde verzamelt zich in de hoeken van je ogen, de brok in je keel en het holle gedeelte van je borst. Rouw is gewoon liefde die geen plekje heeft om naartoe te gaan.
Thnx Nance! En wow…heel mooi verwoord!